Este enclave atópase nunha cubeta ou val pechado no que a evacuación das augas se viu dificultada. É unha cunca semipechada, máis aberta cara ao Leste e bordeada por un regueiro ao Sur, cara a onde baixa na pendente. Hai zonas de coluvión ao Oeste coas áreas maiores e máis activas dende o pico de Pena Prata, e ao Nordés, ambas as dúas con varios illós.

A área do enclave inclúe nas zonas máis altas unha serie de illós máis ou menos difusos e máis ou menos activos, dende onde parten canles de fluxo de lonxitude variable; pasando a ser algúns arroios importantes máis abaixo. Outros en cambio esváense e desaparecen no coluvión.

Na área central e na revolta máis oriental sitúanse dous depósitos de turba, sendo o central o máis grande, máis profundo e o único onde se realizou un estudio palinolóxico (Peñalba 1989).

A auga das canles dos illós, a de escorrentía e a que flúe subsuperficialmente dende os depósitos de turba drénase a través de cavorcos ata alcanzar o regueiro, que flúe de Oeste a Leste. Este regueiro simula desaparecer no extremo oriental da cunca, cando subitamente afonda arredor de 1 metro entre bloques e a súa matriz arxilosa. Está comunicado co regueiro que flúe cara ao Leste da cunca, xa no barranco.

Non existen láminas de auga libre a excepción dunha pequena charca que recolle augas de drenaxe ao pé de Pena Prata e en pequenos tramos do regueiro.

VALORES MÁIS RELEVANTES

Singularidade
Arxuri é un dos enclaves que contan cun depósito de turba de maior entidade no conxunto de Navarra.

Valores biolóxicos e ecolóxicos
Respecto á flora vascular, hai que destacar as tres especies seguintes: Rhynchospora fusca, Drosera intermedia, Pinguicula lusitanica. Entre os hábitats, a salientar a estendida presenza do HIC 7150.

Valores históricos e paleoecolóxicos
Existe un estudio palinolóxico (Peñalba 1989), constituíndo un dos poucos arquivos históricos estudados do Norte de España. Nel, descríbese un depósito ao pé de Pena Prata cun máximo de 111 cm de profundidade. Este depósito situado no Centro-Norte da cunca entre dous niveis de colusións, ocupa unha área de 0,8 ha cunha perímetro de 370 m. A zona está lixeira pero apeciablemente abombada, cuberta por un pasto con algunhas matas de ericáceas e pequenas poboacións de Sphagnum spp. e Leucobruim glaucum. O escaso grao de encharcamento observado e a presenza destas pequenas áreas de esfagnos apuntan a posibilidade de que esta zona da turbeira estea algo activa.  Existe outro depósito moito máis pequeno no extremo oriental, con 0,19 ha e 162 m de perímetro, cun grao de encharcamento moito menor e inactivo.

Hábitats de Interese Comunitario

Hábitat	Nome
4020*	Queirogais húmidos atlánticos de zonas temperadas de Erica cillaris e Erica tetralix
4030	Queirogais secos europeos
6230*	Formacións herbáceas con Nardus, con numerosas especies, sobre substratos silíceos de zonas montañosas (e de zonas submontañosas da Europa continental)
6410	Prados con molinias sobre substratos calcarios, turbosos ou arxilolimosos
7140	‘Mires’ de transición
7150	Depresións sobre substratos turbosos do Rhynchosporion

 

Flora
O máis rechamante en Arxuri é a abundancia de Rhynchospora alba e Drosera intermedia, pero habemos de destacar ademais a presenza de Eriophorum angustifolium, Menyanthes trifoliata, Genista anglica e Dryopteris carthusiana na cubeta, e de Rhynchospora fusca, Pinguicula lusitanica e Sanguisorba officinalis nas surxencias da ladeira. Tanto Pinguicula lusitanica como Drosera intermedia recóllense como “sensibles á alteración do hábitat” no Catálogo de Flora Ameazada de Navarra.

A riqueza florística ás alta, rexistráronse 72 especies de vasculares e 20 de briófitos, incluíndo 6 especies de esfagnos.

Fauna
Os factores de ameaza son a destrución ou alteración dos seus hábitats larvarios e en particular as canalizacións. Débese manter ou restaurar a estrutura natural dos cauces, con zonas marxinais máis ou menos encharcadas, e con pequenos brazos laterais superficiais, onde esta especie pode reproducirse. Onychogomphus uncatus (Charpentier, 1840). Atopamos a especie fóra de transecto, nas inmediacións da turbeira de Aetxuria, ligada a reguos de escaso caudal o 12 de xullo e o 25 de xullo de 2009. Onychogomphus uncatus♂ Señorío de Bertiz 19-xullo-2009. Status de conservacion; Incluída no “Libro Vermello dos Invertebrados de España” coa Categoria UICN “Vulnerable”, criterio B2ab(iii).

ESTADO ACTUAL

O enclave atópase nun estado de conservación bo, non se aprecian signos importantes de alteración da cunca (gabias de drenaxe, diques, infraestruturas, etc.). Tan só se detectara unha gabia pouco profunda no límite sueste do depósito de turba principal.

Nalgunhas zonas da turbeira de Arxuri prodúcese remoción do solo polo efecto do gando. Estas zonas de perturbación son a que albergan o HIC 7150, no que aparecen algunhas das especies de flora máis importantes do enclave (Rhynchospora fusca, Drosera intermedia, etc.). O mantemento do fráxil equilibrio entre o impacto moderado e a conservación do HIC 7150 é un dos aspectos máis destacables da xestión gandeira que require a turbeira de Arxuri.

En 2011 levouse a cabo unha primeira actuación de corrección da gabia de drenaxe mediante a instalación de pequenos diques de madeira e arxila. Este proxecto executouse dentro do convenio de colaboración entre Obra Social a Caixa e o Goberno de Navarra. O seguimento da evolución da vexetación e os hábitas permitirá avaliar o éxito desta actuación.

Tamén en 2011 elaborouse unha cartografía detallada dos hábitats e as áreas de presenza de flora de interese, o que permitirá avaliar o efecto do gando ao longo do tempo.

Por último, leváronse a cabo accións de posta en valor do enclave, mediante a adecuación do Sendeiro Local Ibaineta así como a edición de folletos explicativos. Instalouse tamén un punto de información permanente en Elizondo con información xeral sobre a Rede Natura 2000 en Navarra e en especial dos espazos presentes no Val.

 

DIRECTRICES PARA A XESTIÓN E A CONSERVACIÓN

Alcanzar os obxectivos de conservación do enclave pasa polo establecemento de directrices de xestión gandeira concretas que persigan este obxectivo e o seguimento e vixilancia da evolución dos hábitats e as especies. Para a mellora das poboacións dalgunhas especies pode ser interesante a instalación de pequenos peches temporais de exclusión do gando. Xa que o enclave presenta un alto interese natural e patrimonial, e unha grande importancia para a conservación de hábitats e especies de interese europeo, sería conveniente a súa inclusión no próximo LIC ES2200015 Regata de Orabidea. Por último sería conveniente a continuación coa divulgación dos valores que alberga este humidal tanto á poboación local coma aos visitantes.

FOTOS