Este enclave é unha área complexa de máis de 40 ha, situada nun val pechado (“O Cerrado) e rodeado por cumios entre 900 e 1.400 m, na divisoria de augas cantábrico-mediterránea. É un mosaico de medios turbosos, áreas de solos secos e un depósito turboso situados nunha cunca pechada drenada por un regueiro que desaparece nun sumidoiro kárstico.

A achega de auga ao enclave é difusa dende as ladeiras e dende algúns manaciais, mentres que a drenaxe natural faise esencialmente a través de sumidoiros nas partes norte e sueste. O val pechado consta de dúas subcuncas hidroloxicamente independentes. En cada unha delas a auga chega dende varios illós ou áreas difusas de afloramento e desaparece a través de sumidoiros:

• a subcunca principal é a articulada polo regueiro que xorde como un regato difuso dende a ladeira que pecha ao Sur o val pechado, precisamente onde se atopa a turbeira, e posteriormente descende ben definido cara ao Norte. Pouco antes de sumirse recibe a achega dun regueiro lateral menos importante que descende dende o Oeste. Chama a atención a profunda escavación que este regueiro ocasionou no leito do val pechado. Esta erosión provocou a aparición de pequenas zonas lamacentas nos noiros que son de grande importancia porque actualmente albergan algunhas das principais comunidades de vexetación higroturbosa da área de Belate.
• a subcunca occidental está formada por polo menos tres arroios. É interesante sinalar que non ten ningunha relación hidrolóxica coa subcunca principal onde se acha o depósito de turba. No extremo oeste desta subcunca varios regatos xorden do coluvión desenvolvido na metade inferior da ladeira de ofitas. Dous deles son continuos e de caudal apreciable, desaparecendo en dous sumidoiros situados ao Nor-Noroeste. Existen algunhas depresións onde aflora a auga e orixina medios turbosos. Ademais, un terceiro arroio intermitente no fondo dun lixeiro cavorco recolle a escorrentía difusa que descende dende o centro da subcunca ata un sumidoiro na parte sur.

Segundo a bibliografía e os testemuños de persoas coñecedoras da zona, o lugar sufriu unha profunda transformación, en particular nos últimos 30 anos.

Na actualidade a área atópase recuberta fundamentalmente por prados, con enclaves de medios turbosos e arroios. A verdadeira turbeira de Belate áchase na parte sur e corresponde a unha mínima parte da área delimitada (0,255 ha). Hoxe en día apenas ten vestixios de vexetación higroturbosa, pero aínda conta cun importante depósito de turba.

A construción da estrada provocou que as augas que afloran ao pé das ladeiras do monte Matracola se drenen na actualidade cara ao Sur, pola cuneta da estrada, uníndose ás da cuneta do outro lado de a estrada. Orixinariamente, estas augas alimentarían a subcunca principal.

VALORES MÁIS RELEVANTES

Singularidade
Belate alberga un dos depósitos de turba máis importantes de Navarra.

Valores biolóxicos e ecolóxicos
Destaca a presenza de especies de flora de especial relevancia como son Alopecurus geniculatus, Barbarea intermedia, Carex brizoides, Carex hostiana, Equisetum fluviatile, Arnica montana ou Senecio doronicum.

É ademais un enclave importante para a conservación dos Hábitats de Interese Comunitario 6410 e 7140.

Valores históricos e paleoecolóxicos
Existe un estudio palinolóxico deste depósito (Peñalba 1989), constituíndo polo tanto unha das bases do non demasiado extenso coñecemento da evolución da vexetación do Norte de o Cuaternario. É un arquivo histórico de grande interese para o coñecemento do clima e a vexetación do pasado e do impacto da presenza humana na rexión.

Hábitats de Interese Comunitario

Hábitat
6230*	Formacións herbáceas con Nardus, con numerosas especies, sobre substratos silíceos de zonas montañosas (e de zonas submontañosas da Europa continental)
6410	Prados con molinias sobre substratos calcarios, turbosos ou arxilolimosos (Molinion caeruleae)
7140	‘Mires’ de transición

 

Flora
Nos distintos ambientes mostrados no enclave de Belate detectáronse un total de 204 taxóns (167 vasculares e 37 briófitos), aínda que algúns deles citados por Biurrun (1999) e Heras (1992) non foron vistos posteriormente, como por exemplo Menyanthes trifoliata.

Belate alberga a maior parte das especie propias de turbeiras e medios turbosos de Navarra. Taxóns turfófilos destacados son Eriophorum angustifolium e Carex hostiana; é interesante tamén mencionar a existencia neste enclave de especies raras propias de pasteiros higrófilos (Carex brizoides, Senecio doronicum) e de solos encharcados e nitrificados (Alopecurus geniculatus, Barbarea intermedia).

Fauna
Belate alberga especies como para que se considere unha área de especial interese para a conservación dos odonatos en Navarra. Destacan sobre todo tres especies; Coenagrion mercuriale, Coenagrion scitulum e Sympetrum flaveolum. Coenagrion mercuriale inclúese no Anexo II da Directiva Hábitats , ademais de recollerse na categoría de “vulnerable” no Libro Vermello dos Invertebrados de España. Tanto Coenagrion scitulum como Sympetrum flaveolum están incluídos no Libro Vermello dos Invertebrados de España con la categoria UICN de “Vulnerable”. Belate destaca ademais por albergar o coleóptero Rosalia alpina, incluído no Anexo II de va Hábitats, no arboredo de interese ecolóxico que rodea o enclave.

ESTADO ACTUAL

O enclave de Belate sufriu importantes alteracións, de forma que a vexetación propia de turbeiras se perdeu en boa parte do enclave.

Nos últimos anos, leváronse a cabo no enclave distintas iniciativas para a mellora da súa conservación. No ano 2001 efectuáronse dous cerramentos nas áreas de Belate que mantiñan poboacións de esfagnos, ao obxecto de excluír o gando. Estes cerramentos acometéronse dentro do marco do proxecto financiado por CEDERNA (Eduardo González). 1999-2001 “Proxecto de valorización e restauración de patrimonio natural, artístico e histórico”.

En 2008 e baseándose nos traballos anteriores executouse o “Proxecto de restauración da turbeira de Belate” (Gestión Ambiental de Navarra, Goberno de Navarra) financiado a través do convenio de colaboración entre Obra Social a Caixa e o Goberno de Navarra. Con este proxecto pretendíase restaurar as condicións necesarias para a rexeneración a longo prazo da vexetación turbóxena do enclave e, conseguintemente, a protección do depósito de turba, a través da realización de actuacións para restaurar a dinámica hidrolóxica do humidal por un lado, e o establecemento dunhas directrices de xestión gandeira da zona húmida por outro. Estas medidas complementáronse cun programa de monitorización que permitía avaliar a idoneidade das medidas levadas a cabo e, no seu caso, a necesidade de adecuación ou modificación destas no futuro.

Tamén se aproveitou a acción de restauración co fin de difundir os valores naturais das turbeiras, nun marco como o LIC de Belate, que presenta quizais as máis valiosas representacións destes hábitats do territorio navarro.

Pasados 5 anos dende a finalización dos traballos, pódese concluír que as accións realizadas supuxeron un cambio importante no estado da turbeira. De feito, observouse o desenvolvemento das comunidades vexetais asociadas a zonas turbosas

DIRECTRICES PARA A XESTIÓN E A CONSERVACIÓN

No enclave queda pendente a realización de novas actuacións de restauración hidrolóxica en áreas onde previamente non se actuara. Tamén é importante a correción de camiños para vehículos que atravesan zonas encharcadizas. É necesario tamén continuar coa regulación da xestión gandeira co obxectivo prioritario de conservar os hábitats de zonas húmidas. Sería conveniente ademais a realización dun proxecto piloto para a recuperación da vexetación de zonas turbosas naquelas zonas onde esta se perdeu e a súa rexeneración natural resulta complicada. Por último, faise necesario continuar coas accións de valorización do enclave

FOTOS