As formacións turbosas do enclave de Usabelartza sitúanse nunha zona de cabeceira da rede fluvial de la ZEC Leitzaran.

Estes mires ou tremoais acidófilos-esfagnais aparecen nunha zona de outeiro ou ladeira de escasa pendente, na que a abundante pluviometría local queda retida formando solos hidromórficos favorables para estas formacións. Isto, unido á litoloxía local aflorante, con predominio silíceo, permite o desenvolvemento de flora acidófila, que soporta o importante lavado de nutrientes que se produce e o seu carácter de solos permanentemente encharcados. Neste sentido os briófitos do xénero Sphagnum son bos especialistas, polo que están ben representados neste enclave. O humidal ten unha morfoloxía irregular, lobulada, que se reparte entre zonas de plantacións forestais diversas (Picea sp., Chamaecyparis lawsoniana, Pinus nigra, Larix sp.) e un amplo cortalumes -de 70 m de anchura- que cruza o humidal en sentido este-oeste. Tamén é relevante para a súa conservación a presenza dunha pista e unha senda frecuentada por montañeiros no seu ascenso ao próximo cume de Adarra.

VALORES MÁIS RELEVANTES

Singularidade
Os tremoais acidófilos de Usabelartza teñen relevancia polo valor intrínseco de estes enclaves, que intercalan hábitats diferenciados enriquecendo a biodiversidade do mosaico de queirogais e plantacións forestais, ademais de proporcionar recursos aos ecosistemas circundantes, moi relacionados coa dispoñibilidade de auga (zonas de cría e de consumo de auga para fauna, focos de recolonización para especies de flora, etc.).

Valores biolóxicos e ecolóxicos
O valor principal dende o punto de vista ecolóxico constitúeno os tremoais acidófilos-esfagnais (7140), que cunha superficie que pode parecer modesta (5,7 ha) destaca no contexto rexional (só superada por enclaves dos montes Gorbeia e Ordunte). Pola súa situación, intermedia entre a zona costeira -extremo occidental dos Pireneos (ao nordés) e as zonas de montaña da Divisoria de augas atlántico-mediterránea (ao sueste), contribúe á conectividade ecolóxica destes enclaves entre a Cornixa cantábrica e os Pireneos. Alberga unha especie de flora cun importante nivel de ameaza: Drosera intermedia. Esta planta insectívora está presente unicamente en tres enclaves na CAPV:  Jaizkibel e Usabelartza (obxecto de accións do proxecto TREMEDAL) e Izki (obxecto de accións do proxecto LIFE pro Izki). Nas zonas non cubertas por plantacións forestais -os contralumes- os tremoais mantéñense en equilibrio co hábitat prioritario 6230 * Formacións herbáceas con Nardus.

Valores históricos e paleoecolóxicos
En Usabelartza están presentes unhas das escasas turbeiras da CAPV con depósitos de turba que se conservaron ata os nosos días. Nunha das súas zonas os depósitos superan os 150 cm, polo que reviste interese dende o punto de vista paleoecolóxico.

Hábitats de Interese Comunitario

• 6230* Formacións herbáceas con Nardus.
• 7140 ‘Mires’ de transición.

Flora
O máis destacable é a xa mencionada Drosera intermedia, catalogado na CAPV como En perigo de extinción polo seu nivel de ameaza.

Fauna
Non se conta con información específica sobre fauna asociada ás turbeiras de Usabelartza. Pola súa distribución na CAPV, é previsible a presenza de Zooteca vivipara (lagarto das brañas). En canto a invertebrados, citouse a presenza dos odonatos Onychogomphus uncatus (LC) e Orthetrum coerulescens (non ameazada).

ESTADO ACTUAL

Os principais factores negativos que afectan ás turbeiras de Usabelartza son:

• Plantacións forestais: contribúen ao seu desecamento e xeran sombra que prexudica ás especies de turbeira heliófilas, de gran valor.
• Pista forestal: altera o funcionamento hídrico do sistema. Tamén se xeran ocasionalmente tránsitos alternativos de vehículos motorizados.
• Senda: prodúcense tránsitos alternativos que xeran danos por piso e pequenos procesos erosivos.

DIRECTRICES PARA A XESTIÓN E A CONSERVACIÓN

Co fin de corrixir as presións que operan en Usabelartza, as liñas de actuación previstas son:

1. Retiro forestal. Esta medida está destinada a reducir a presión que exercen as plantacións lindantes. Formúlase eliminar este arboredo nun perímetro de 25 m dende a marxe do humidal hidroturboso.
2. Eliminación de especies alóctonas. Procederase a eliminar un rodal de Chamaecyparis lawsoniana que queda rodeado por dous brazos de turbeiras, entre a pista e o arroio de saída do cavorco setentrional.
3. Corrección hidrolóxica. Levaranse a cabo tres medidas:
   • Realización de drenaxes transversais baixo unha pista que ascende cara ao monte Adarra pola área de recarga e alimentación hídrica da parte máis valiosa do humidal, a única que presenta depósitos de turba.  Co fin de que os caudais cheguen do modo máis difuso posible, non se concentrará a auga circulante nunha única drenaxe, senón que se recorrerá a varios repartidos por todo o tramo. Terase en conta o risco de chegada de sedimentos ao humidal tanto durante a execución da obra como posteriormente, aplicando medidas de retención de finos.
   • Modificación dunha gabia existente entre a pista e o monumento megalítico, creando mediante un dique unha lámina de auga. Deste modo corríxese o impacto negativo que orixina sobre o funcionamento hídrico deste enclave e introdúcese diversidade ao proporcionar un hábitat para anfibios e invertebrados.
   • Enchido da gabia que hai ao outro lado da pista, ao sur de la anterior. Tamén busca corrixir o efecto sobre a drenaxe local.
4. Corrección topográfica. Eliminarase e restaurarase a traza de pista que se interna no cavorco setentrional, atravesando o arroio. O obxectivo é tanto recuperar esta zona como evitar a circulación de calquera tipo de vehículo por esta zona.
5. Acondicionamento da senda.  Trátase do camiño tradicional, anterior á pista que vai pola parte máis elevada do outeiro, entre a divisoria de ambas as dúas zonas húmidas. O seu arranxo canalizará por el os percorridos de sendeiristas, evitando a proliferación de itinerarios alternativos. Formúlase tamén un tratamento lixeiro do terreo para disuadir os sendeiristas de empregar recorrido alternativos e favorecer a súa recuperación e que no menor tempo posible non sexa observable ela traza. Recorrerase a laboreo manual e balizado das zonas intervidas